برای اولین بار در 3 نوامبر 1906 بود که یک روانپزشک بالینی و متخصص اعصا به نام آلوئیس آلزایمر، یک بیماری شدید مغز را گزارش کرد. او این گزارش را در سی و هفتمین نشست روانپزشکان آلمانی جنوب غربی در توبینگن، “یک روند بیماری شدید عجیب و غریب قشر مغز” ارائه داد که حاصل تحقیقات روی یک زن 50 ساله بود. لوئیس آلزایمر او را با علائم پارانویا، خواب تدریجی و اختلال حافظه، پرخاشگری و سردرگمی، پذیرش کرد و زمان مرگ این زن را تا 5 سال بعد پیشبینی کرد. در این گزارش لوئیس به پلاکهای متمایز و پیچیدگیهای عصبی مغز اشاره کرد.
پس از مدتی او نام بیماری الزایمر را در مقالهای در سال 1910 ارائه کرد که باعث تعجب جامعه پزشکی و عامه مردم بود. در سال 1993 او روی نمونههای بیشتری تحقیق کرد و متوجه شد که مرحله متفاوتی از همان فرایند هستند. حال که در سال 2023 هستیم، بیماری آلزایمر به یکی از خطرناکترین بیماریهای جهان تبدیل شده است که کابوس افراد مسن است. برای آشنایی بیشتر با “نحوه تشخیص آلزایمر” این بیماری و نحوه تشخیص آن، فقط کافی است چند دقیقه از وقت خود را به خواندن این مقاله اختصاص دهید.
مغز انسان 100 میلیارد نورون دارد که هر سلول عصبی را نورونها در ارتباط است. این رفتار شبکههای ارتباطی را تشکیل میدهد تا سلولهای مغز برای انجام امور مانند گروههای کوچک عمل کنند. آنها منابع دریافت میکنند و انرژی تولید میکنند تا نقش اصلی خود را ایفا کنند.
هر گروه از سلولهای عصبی وظایف خاصی مانند شنیدن، بوییدن، یادگیری، دیدن و سایر امور بدن را بر عهده دارند. زمانی که فرد به این بیماری مبتلا شود، این گروههای کوچک دچار اختلال میشوند.
به زبانی سادهتر، آلزایمر عملکرد خوب بخشهای مغز را مختل میکند و این تداخل عملکرد باعث مرگ سلولهای مغزی خواهد شد. زمانی که مغز سلولهای مهم و مفید خود را از دست دهد، تغییرات غیر قابل درمانی در مغز ایجاد میشود. نارسایی حافظه، تغییرات شخصیتی، مشکلات برای انجام فعالیتهای روزانه و نشناختن افراد نزدیک، برخی از علائم بیماری آلزایمر هستند.
بیماری آلزایمر اصلیترین علت زوال عقل است که بین 60 تا 80 درصد بیماریهای زوال عقل، مربوط به آلزایمر هستند. علت ایجاد این بیماری هنوز بهصورت دقیق و کامل کشف نشده است، اما تجمع پلاک های بتا آمیلوئید و گره های نوروفیبریلاری در مغز دلیل احتمالی این بیماری شناخته میشود.
آلزایمر معمولا در سنین 50 شروع میشود، اما ممکن است برخی افراد بهدلیل شرایط زندگی دچار آلزایمر زودرس شوند. حتی ممکن است این علائم در 30 سالگی نیز مشاهده شوند و فرد آنها را طبیعی بداند. اما بههیچ وجه نباید علائمی مانند از یاد بردن شماره تلفنها و اتفاقات روز یا چند روز گذشته، فراموش کردن امور مهم روزانه و فراموش کردن آدرسها مسیرها اولین نشانههای آلزایمر هستند. نشانههای پیشرفته بیماری آلزایمر، به شرح زیر است:
اگر بیماری آلزایمر درمان نشود، این نشانهها بهمرور افزایش خواهند یافت و ممکن است فرد بهصورت کلی حافظه خود را از دست دهد. حتی در برخی موارد شدید آلزایمر، افراد حتی قادر به تشخیص اعضای خانواده نیستند و متوجه مفهوم صحبتها نمیشوند. حتی ممکن است فرد محل زندگی خود را از یاد ببرد و از خانه خارج شود. علائم اولیه آلزایمر در افراد بالای 50 سال شامل موارد زیر میشوند:
با مشاهده این علائم، توصیه میشود بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه کنید تا مراحل درمان شروع شود.
حال که با علائم آلزایمر بهصورت کلی آشنا شدهاید، قصد داریم به بررسی تخصصیتر این نشانهها بپردازیم. در مراحل اولیه آلزایمر، حافظه بلند مدت بهخوبی عمل میکند اما حافظه کوتاه مدت دچار اختلال میشود. ممکن است صحبتهای عادی فرد دچار اختلال شود و انتخاب کلمه مناسب برای او سخت باشد. حتی ممکن است صحبتها را فراموش کند و نیاز به یادآوری داشته باشد.
او ممکن است یک سوال را چندین مرتبه بپرسد حتی در طول یک روز بپرسد. این بیماری گفتار را نیز مختل خواهد کرد و احتمال دارد در یادآوری کلمات دچار چالش شود.
یکی از مهمترین نشانههای ابتلا به آلزایمر، پریشانی و تغییر رفتار است. احتمال دارد فرد محل زندگی خود را از یاد ببرد و به خیابانها برود. ممکن است آدرس خانه را فراموش کند و در محله گم شود یا ساعتها پیادهروی کند. بیثباتی خلقی، ناتوانی در تصمیمگیری و بهداشت ضعیف، نشانههای از دست رفتن توانایی ذهن بر اثر آلزایمر هستند. در موارد شدید، احتمال دارد فرد شستن موها یا بدن خود را نیز فراموش کند و برای مدتها به حمام نرود یا لباسهای آلوده بپوشد.
تستهای ارزیابی شناختی برای تشخیص آلزایمر، شامل تست و سوالهایی با کاغذ و قلم است. این تستها در مراکز مغز و اعصاب گرفته میشود و نتیجه آن قدرت و سلامت حافظه کوتاه مدت و بلند مدت، میزان تمرکز و دامنه توجه، مهارتهای زبانی و ارتباطی، آگاهی از زمان و مکان و تواناییهای مرتبط با بینایی را مشخص میکند. این آزمایشها برای تشخیص آلزایمر خفیف گرفته میشوند، اما برای تشخیص یک بیماری کاملا قابل اعتماد نیستند. در نتیجه میتوان گفت از این روش در کنار سایر روشها برای نحوه تشخیص آلزایمر استفاده میشود.
آلزایمر ممکن است روی بخشی از سلولهای مغز تاثیر بگذارد که برای سیستم عصبی فعالیت میکنند. با انجام معاینات فیزیکی و عصبی که شامل رفلکسها، هماهنگی و قدرت عضلانی، توانایی بلند شدن و یا راه رفتن، سنجش حس بینایی و شنوایی، هماهنگی و تعادل میشوند، میزان سلامت ذهنی فرد تشخیص داده میشود. اگر فرد برای انجام برخی تستها ناتوانی نشان دهد، عکسبرداری از مغز تجویز میشود تا بیماری دقیقتر تشخیص داده شود.
پس از انجام معاینات پزشکی زمانی که فرد برخی از علائم را داشته باشد، برای تشخیص بهتر باید تصویربرداری مغزی انجام دهد. تصویربرداری برای شناخت آلزایمر در روشهای مختلفی انجام میشود که هرکدام مزایای خاصی دارند. باتوجهبه نوع تصویر برداری، ممکن است هزینهها نیز متفاوت باشد و برای کلیه تصویربرداریها یک هزینه ثابت دریافت نمیشود.
تصویربرداری از مغز بهترین روش برای تشخیص آلزایمر است؛ زیرا هیچگونه خطا ندارد. در روشهای تستی ممکن است علت فراموشی فرد بیماریهای دیگری باشد و به اشتباه آلزایمر تشخیص داده شود. اما با استفاده از انواع تصویربرداری، میتوان بهصورت دقیق و موثق تشخیص داد که فرد دچار آلزایمر است یا خیر. در ادامه به بررسی انواع روشهای تصویر برداری میپردازیم.
در این روش از عکسبرداری که توموگرافی کامپیوتری یا ( Cone Beam CT) است، از اشعه ایکس برای تصویر برداری استفاده میشود. البته در این روش تصویر برداری از تجهیزات خاصی استفاده میشود تا مغز بهصورت دقیق بررسی شود. از توموگرافی برای عکاسی دندان نیز کاربرد دارد و برای زمانی مناسب است که در عکسهای معمولی، امکان تشخیص عارضه وجود نداشته باشد.
این نوع از سی تی اسکن قالب کامل سر که شامل مسیر اعصاب، بافت مغز و فعالیتهای آن میشود را تولید میکند. تصاویر به دست آمده از توموگرافی، اطلاعات بسیار دقیقی برای درمان فراهم میکند. در زمان عکسبرداری با این دستگاه، پرتو افکن اشعه ایکس بهصورت دورانی دور سر بیمار حرکت میکند و تعداد بسیاری تصویر ذخیره میکند. این تصاویر باکیفیت برای تشخیص بیماری آلزایمر و شدت ان استفاده میشوند. علاوهبر این، توموگرافی برای رد تومورها، سکته مغزی و بررسی صدمات سر نیز کاربرد دارد.
تصویر برداری رزونانس مغناطیسی یا MRI، یکی از معروفترین انواع عکاسی پزشکی است. در این روش پیشرفته عکاسی، بهترین عکسها از مغز گرفته میشود که کلیه فعالیتها و تغییرها در آن مشخص است. در این روش از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای عکسبرداری دقیق از مغز استفاده میشود. زمانی که فرد دچار آلزایمر شود، مغز او به مرور زمان کوچک و کوچکتر خواهد شد. این تغییر سایز مغز در سی تی اسکن قابل مشاهده است.
اگر بین عکسبرداری سی تی اسکن و MRI دچار شک و تردید هستید، باید بگوییم رزونانس مغناطیسی بهترین گزینه است؛ زیرا مزایای زیر را دارد:
شاید تصویربرداری با MRI مدت زمان بیشتری طول بکشد، اما عکسهای دقیقتری ثبت میکند و تشخیص پزشک مطمعنتر انجام خواهد شد.
مهمترین مزیت عکسبرداری با توموگرافی انتشار پوزیترون، تشخیص بیماری قبل از بوجود آمدن آن است! یعنی اگر فرد برخی علائم آلزایمر را دارد اما هنوز به این عارضه مبتلا نشده است، با استفاده از این روش تصویربرداری میتوان آن را تشخیص داد. پت اسکن علاوهبر عکسبردازی از مغز برای تشخیص بیماری، برای یافتن سرطان، مشاهده انتشار یافتن یا نیافتن سرطان، بررسی موثر بودن درمان سرطان و تعیین عود سرطان پس از درمان نیز کاربرد دارد.
توموگرافی انتشار پوزیترون، یک روش تصویربرداری با استفاده از مولکولها است که بهطور گسترده برای ارزیابی متابولیسم و جریان خون مغز استفاده میشوند. در تصویربرداری پت اسکن، عملکرد بخش مورد نظر از طریق اندازهگیری میزان رادیو دارو تشخیص داده میشود. رایج ترین رادیو داروی مورد استفاده در پت اسکن، فلورو دی اکسی گلوکز است. این دارو عملکرد مغز از نظر میزان گلوکز، جریان خون و فعالیتهای آن را بررسی میکند تا عکسبرداری انجام شود. البته از این روش عکسبرداری برای تشخیص بیماریهای قلب نیز استفاده میشود زمانی که فرد علائمی مانند ضربان قلب نامنظم (آریتمی)، درد قفسه سینه، احساس فشار و سنگینی در قفسه سینه، مشکل تنفس، ضعف و تعریق زیاد را داشته باشد، پت اسکن تجویز میشود.
ناگفته نماند که برای انجام پت اسکن، باید پزشک را از شرایط خاصی که به شرح زیر است آگاه سازید:
اگر پزشک با اطلاع از موارد بالا مجددا پت اسکن را توصیه کرد، نیازی به نگرانی نیست و میتوان بهراحتی پت اسکن را انجام داد.
در این اسکن بخشهایی از مغز نشان داده میشوند که در آن مواد مغذی کمی یافت میشود یا متابولیزه ضعیفی دارند. در این روش از عکسبرداری، مناطقی که متابولیسم پایینی دارند شناخته میشوند. بهنوعی میتوان گفت این مناطق هدف آلزایمر هستند و اگر فرد به این بیماری مبتلا شود، از بخشهای مغز که متابولیسم پایینی دارند شروع خواهد شد.
اگر بخشهای متعددی از مغز در این وضعیت باشند، فرد مبتلا به آلزایمر است و باید درمان را شروع کند. استفاده از روشهای اسکن بهترین گزینه برای تشخیص آلزایمر یا بیماریهای قلبی هستند و خطای آنها بسیار کم است. ازهمینرو توصیه میشود برای تشخیص بیماریهای خاص، حتما از اسکن کمک بگیرید.
این روش که جدیدترین روش عکسبرداری است، بهعنوان بهترین روش برای تشخیص آلزایمر نیز شناخته میشود. یکی از مهمترین نشانههای تغییر شکل مغز در افراد آلزایمری، انباشت پلاکهای بتا آمیلوئید است. هنگامی که سلولهای میکروگلیا سیستم عصبی مرکزی حضور پلاکتهای بیش از حد را تشخیص میدهند، یک واکنش التهابی در مغز ایجاد میشود. پروتئین 18-kDTSPO در میگروگلیاهای فعال دیده میشود و هرچه مقدار آن بیشتر شود، نشانی از ایجاد آلزایمر است. با استفاده از این روش خاص و جدید عکاسی از مغز، میتوان کاملا دقیق و بدون هیچگونه خطا فعالیتهای مغزی را تشخیص داد.
در این مقاله تلاش کردیم کاملترین روشهای تشخیص آلزایمر را به شما بگوییم و عملکرد هرکدام را شرح دادیم. اما یکی از سوالهای اصلی برای افراد مشکوک به آلزایمر، درمان شدن یا نشدن این بیماری است. در پاسخ به سوال “آیا آلزایمر قابل درمان است؟”
باید گفت با مصرف دارو میتوان سرعت پیشرفت این بیماری را کاهش داد تا تاثیر کمتری داشته باشد. البته داروها روی کلیه افراد تاثیر یکسانی ندارد و ممکن است برای برخی افراد جوابدهی دیرتر یا زودتری داشته باشد.
با استفاده از فیزیوتراپی، مصرف برخی داروهای خاص و رعایت دستورات پزشک، میتوان از پیشرفت آلزایمر یا نوع زودرس این بیماری جلوگیری کرد.
